Ten post będzie ku pokrzepieniu serc, wszystkich znajomków sieciowych przygnębionych stratami bliskich im osób, ludzkich, kocich, psich. Ku podniesieniu na duchu tych którzy mierzą się z chorobami własnymi i niewłasnymi, tych którzy zasuwają by codzienność była znośna i dało się żyć. Poczytajcie o wojażach typu nie miała baba kłopotu zrobiła sobie wakacje i odetchnijcie troszki od codzienności. Można spoko poczuć oczyszczającą schadenfreude, mła nie traktuje wakacji z przygodami jako ciężkiego nieszczęścia, wiec żaden to grzych pośmiać się z jej prób przechytrzenia losu. Mam nadzieję że nasze przygody będą dla Was czystą rozrywką, porechoczecie czytając o naszych podróżniczych zmaganiach a niektórych ostrzegą przed "rafami" jakie czekają na podróżników. A teraz do konkretu - zaczęło się od tego że linia lotnicza na "R" nie tak dawno zmieniła godzinę startu samolotu powrotnego, hym... był to znak, którego mła, spragniona podróżowania jak nastolatki grania on line, bardzo chciała nie dostrzec. Za tym pierwszym przyszły insze znaki, które mła celowo ignorowała, bowiem podeszwy stópek swędziały ją okrutnie. Złośliwy los już przy wylocie pokazał że uważa nas za podróżników, których trza doświadczać a nie normalnych turystów, którzy jadą na parę dni w tzw. inne okoliczności przyrody, coby sobie życie nieco urozmaicić. Los chcąc nam dokopać posłużył się linią lotniczą na "R", przewoźnikiem jak mało który nadającym się do wymierzania kary takim którzy znaków nie chcą widzieć. Tuż przed godziną boardingu rozległ się przy bramce słodki głosik ćwierkający że niestety nie wszyscy będą mogli się zabrać tym samolotem, który jest właśnie przygotowywany do lotu ale linia lotnicza tym którzy zechcą z lotu zrezygnować, zapłaci 250 euro na łapę i da bilecik za darmoszkę w następnym możliwym terminie, wypadającym za parę dni. Wyczuwało się wiszącą w powietrzu zbitkę frazeologiczną "dobrowolnie zrezygnować", która na mła działa jak czerwona płachta na byka, więc mła zdusiła w sobie wewnętrznego, pazernego dziada i zaraz potem zgasiła go w Jądrzeju, w związku z czym Mamelon i Dżizaas odetchnęły z ulgą i nasze plany podróżne nie zmieniły się ani na jotę.
Dżizaasa los pokarał już pół godziny później, kiedy okazało się że ślepun bagaż rejestrowy uznał za drugi bagaż kabinowy Zonk, odprawa zakończona i trzeba było na tempo dopłacać 70 eurosów za załadowanie tej cholernej walizki. Mamelon wyczuwając że mamy sprawę z losem, cóś przycichła w kwestii lotu po trupach ale to było przycichnięcie po fakcie. Nic to, władowaliśmy się już przeca twardo nie ustępując linii na "R" do samolotu by z półgodzinnym opóźnieniem wyruszyć na nasz wymarzony, bajeczny urlop, który tak naprawdę był wyjazdem zastępczym, bo przeca w marcu ostatecznie zrezygnowaliśmy z droższego wyjazdu do jeszcze bardziej wymarzonej, bajecznej urlopowej krainy. Przylecieliśmy po czasie, odebraliśmy nieszczęsny bagaż rejestrowy cóś niekompletny bo bez kółka, ale za to z nową cechą szczególną jaką jest solidne pęknięcie pokrywy. W trakcie obfacania szkód przez automat do zgłaszania roszczeń, rozmówek z panem stemplującym wnioski, który na samym wstępie poinformował nas że dziadowska linia na "R" wypłaci marne rupie za zniszczoną walizkę, Jądrzej wysłał info do wypożyczalni autek że samolot jest opóźniony i zajojczył w kwestii rezerwacji. Po uporaniu się, częściowym, z kwestią rozwalonego bagażu ( każdemu chcącemu kiedyś tam włożyć szklaną butelkę oliwy do bagażu rejestrowego pragnę uświadomić że te dziwne blokady przy miejscu wypluwającym bagaże na taśmy są po coś ), przeleźliśmy wśród taśm na których przejeżdżało obok nas niejedno urwane kółeczko, w kierunku wypożyczalni autek. Byliśmy pełni nadziei że los nam wreszcie odpuści, byle uciec z lotniska, miejsca tak mało nam sprzyjającego. A tu kolejny zonk! Wypożyczalnia nic nie wie, broker twierdzi że on też nic nie wie, żadnego info o spóźnieniu lotu nie dostał a rezerwacja samochodu już nie jest "aktywna" na dowód czego przesyła nam zrzut ekranu z rezerwacją jak najbardziej "aktywną". Hym... była jeszcze "aktywna" w systemie w tym momencie kiedy Jądrzej wykłócał się z nim telefonicznie siedząc w taksówce, która wiozła nas za ugadane cudem 50 euro do pensjonaciku w którym czekała na nas po czasie normalnej pracy osoba, której za to czekanie zapłaciliśmy 25 euro.
Nasze wynajęte autko odpłynęło, forsę będzie trza odzyskać od brokera a my musimy następnego dnia wynająć cóś w ludzkiej cenie. Mamelonu w taksówce przypomniało się natentychmiast jak jeden włoski kapitan wywalił wycieczkowca bo pitigrillił się z jakąś panienką, co miało wskazywać na lekceważący stosunek włoskiej nacji do obowiązków a mła starała się pocieszająco myśleć że w czasach Grand Tours niejedna lady i niejeden gentelmen narzekali na jakość usług serwowanych im w Italii i że w związku z tym we mła są na pewno jakieś zalążki damostwa, bo mła by w kierunku brokera puściła solidną wiązankę w stylu jeden francuskiej księżnej zamiast ćwierkać w komórkę w miarę spokojnie jak to Jądrzej "Who has my money?" Taksówkarz po wspólnym z Jędrzejem dojściu do wniosku że imię Brian i anglosaskie nazwisko brokera nie wskazują na to że każdy "maledetto imbroglione" musi być Włochem, poćwierkał cóś na temat sieciówek wypożyczalni autek i na drugi dzień rano dostaliśmy wręcz cudem samochód w cenie, która nie zapierała oddechu. No ale to było dopiero nazajutrz a tymczasem mła jadąc cimną i zimną nocą w góry modliła się by los oszczędził jej choć grozy wynajętej chałupy, którą los z przyjemnego pensjonaciku położonego w uroczych okolicznościach przyrody mógł zamienić w jakąś zaszczurzoną norę z alkoholikami w roli portierów. Na szczęście, jak to mawiała pewna znajoma Babci Wiktorii, czekało mła "przyjemne rozczarowanie". Pensione okazał się być naprawdę uroczy, nasze mieszkanko czyste i dobrze urządzone a z okien przysłoniętych prawdziwymi drewnianymi a nie podrabianymi plastikiem okiennicami, po ich odsłonięciu roztaczał się widok na Alpy Bergamskie. Co prawda mła oglądała te Alpy jak nie w mgłach i strugach deszczu to na na tle zachmurzonego nieba ale i tak był to widok godzien oblookiwania. Tak w ogóle to wszyscy wokół zapewniali nas że pogoda jeszcze wróci, wszak wiosna tego roku to słoneczna, ciepła i tylko przyjeżdżać i zwiedzać. Kiedy z męczeńską miną Dżizaas wkładała pod sweter kolejną warstwę ciuchów mła przekonywała ją włoskim sposobem o urokach wiosennej Lombardii - "Ale w zeszłym tygodniu było naprawdę ciepło."
Zwiedzanie Bergamo zaczęliśmy od schronienia się przed deszczem w murach Academia Carrara. Dla mła to była prawdziwa przyjemność, jeden z lepszych zbiorów malarstwa włoskiego renesansu, dzieła doby quatrocenta spod najlepszych pędzli. Mła kiedyś napisze o tym muzeumie osobny wpis, bo się należy, teraz jednakże napomknę tylko zainteresowanym że w zbiorach jest Boticceli, Mantegna, Rafael. Dla mła osobistym przeżyciem był Carpacio i Pisanello, no zrobiło wrażenie. Na deszczowe dni i na te słoneczne, Academia Carrara to taki punkcik w Bergamo, którego zainteresowani sztuką niech nie pomijają, to naprawdę nie jest jakaś tam kolejna galeria w małym, włoskim mieście. Oczywiście i tym razem los się wyzłośliwił, muzeum odwiedziliśmy na dzień przed otwarciem ekspozycji "Napoli Bergamo", czyli nie udało nam się oblookać zbiorów malarstwa południowowłoskiego. Niedosyt pozostał, choć trzeba przyznać że wynikał on ze świadomości że takowa wystawa ma się odbyć a nie z powodu tego że stała ekspozycja kolekcji muzeum sztuki w Bergamo marnawa. Po zwiedzeniu Academia Carrara zwiedzaliśmy głównie sklepy, bowiem dysponowały dachem. Mła napatoczył się na taki upominkowo - kwiaciarniany, taki jaki mła lubi najbardziej. Co prawda przybytek handlu strzeżony był przez potomka Cerbera ale ten miał tylko jedną głowę i słodki charakter. Trza go było po główce drapać, ciamkać i zapewniać o urodzie, ruszał wtedy swój upasiony zadeczek i można było wcisnąć się do sklepu. Klient a częściej klientka nieświadomi potrzeb futrzaka mogli sobie stać przed sklepem i moknąć, zadeczek ani drgnął a wygląd pieska robił się coraz bardziej niewróżący nic dobrego. W sklepie sukinkulenty w masie, w doniczkach klasycznych i mniej klasycznych. Przyuważyliśmy też uroczą klamociarnię, którą niestety los złośliwie zamknął nam tuż przed nosem. Ponieważ Academia Carrara zwiedzana była solidnie, czasu na zwiedzenie porządne miasta tego pierwszego dnia pobytu jakoś nam nie stało. Poza tym było zimno, mokro, ponuro więc udaliśmy się do naszego matecznego Trescore Balneario poprzez Lidl z wyciskarką soków z pomarańczy, pełni nadziei że zamoczymy zziębnięte ciała w gorących wodach siarkowych pobliskich term. Rzecz jasna los czuwał, termy w których moczył ciało sam Garibaldi czynne były jedynie do osiemnastej.
Kolejny dzień mła zaczęła z lekkim bólem głowy, tak skończyło się przepijanie soku pomarańczowego winem, które Mamelon i Jądrzej nabyli w Lidlu małpując poczynania faceta, który "wcale nie wyglądał na lumpa". Zdaniem mła wybór wina uzasadniany wyborem osoby nie wyglądającej na lumpa nie jest najlepszym z wyborów, niezależnie od tego jak facet wyglądał miał chyba nieaktywne kubki smakowe po srowidzie albo cóś. To jest jakaś masowa przypadłość w Bergamo, mła tak sądzi po spróbowaniu miejscowego specjału pod tytułem polenta e osei, który zamiast być słodkim czymś orzechowym z dodatkiem likieru maraskino okazał się być słodką do bólu suchą kluchą złośliwie polaną jeszcze słodszym lukrem, który dla większej słodyczy posypano cukrem. Kulinarny wstrząs po którym stężenie glukozy w mojej krwi osiągnęło ten sam poziom, który osiąga po nielegalnym zeżarciu tych dziesięciu deko chałwy na które sobie w chwilach największego szaleństwa pozwalam. Różnica jest taka że chałwa oprócz słodyczy posiada jakiś smak natomiast polenta była tak bezpłciowa jak tylko polenta być może. Hym... może polenta e osei w domowym wydaniu to superciacho ale ten egzemplarz który skonsumowała mła był okrutny. Szczęśliwie Mamelon przytomnie zamówiła jedno ciacho na pół, całej rozkoszy mogłabym nie znieść. Polenta e osei wymyślił w 1910 Amadeo Alessio, który wraz wraz z żoną Giuseppiną prowadził małą cukiernię. Oryginał to drożdżowo - miodowe ciasto nadziewane kremem czekoladowo - orzechowym, maraskinowane i oblepiane barwionym szafranem marcepanem, ozdabianym czekoladową kaczuszką. Mła oberwała wersją uccidi il turista delle caramelle, jak to ciasto na wpół spożyte widziało marcepan to ja jestem baletnica. Kulinarny honor Bergamo uratowano w knajpce "Mimi", gdzie mła zjadła przyzwoitą prawdziwą polentę z rybką i szpinakiem.
Deszcz lał, głowa bolała po winie zmałpowanym od faceta który nie wyglądał na lumpa, słodycz zajadła polenty e osei przymykała powieki - to nie są czynniki sprzyjające zwiedzaniu. Weszliśmy do Bazyliki Santa Maria Maggiore uważając że przynajmniej jeden z czynników utrudniających nam zwiedzanie, deszcz znaczy, odpadnie. Niestety inni też mieli swoje uważania, w związku z czym w bazylice były tłumy, w tym wycieczki bambini przeraźliwie drących japy plus uczycielki, które darły japy jeszcze głośniej usiłując przekrzyczeć bambini i uzmysłowić im że są w muzeum i kościele i tu obowiązuje cisza, hai capito Nino, hai capito! Jądrzej zwrócił uwagę że mła wygląda cóś jak wiedźma marząca o pieczeni z dziecięcych pośladków ( nieprawda, mła marzyła o młodych wątróbkach, którymi skarmiłaby koty i bekonie z co tłuściejszych i głośniejszych uczycielek ). Do mła docierało co widzi a widziała rzeczy naprawdę godne zobaczenia, jednakże akompaniament przy którym przyszło jej oglądać późnorenesansowe sklepienie bazyliki czy cudownej urody intarsje wg. dzieł Lorenzo Lotto był taki że mła odbierało to nie tylko chęć do zwiedzania, po zawodach na siłę głosu między Nino a uczycielką to mła wręcz odebrało chęć do życia! Mła starała się trzymać jak najdalej od stada rozjuszonych wrzeszczących bambini i nadających jak owczarki uczycielek ale w bazylice jest świetna akustyka, niestety w tym wypadku.
Według tradycji, częściowo potwierdzonej źródłami pisanymi, budynek kościelny został wybudowany w celu dopełnienia ślubu złożonego Matce Bożej przez mieszkańców Bergamo gnębionych zarazą. Tak, tak, w Bergamo bywały porządne zarazy a nie tylko mendialne grozy robione z sezonowych zaostrzeń chorób grypopodobnych. W 1133 roku na północy Italii szalała dżuma, w latach 1135 - 37 ( kamień węgielny biskupa Grzegorza przy Portalu Białych Lwów nosi datę 1137 ) świątynię wzniesiono jako wotum za wybawienie miasta zarówno od zarazy jak i suszy, zdawa się ze na fundamentach jakiejś wcześniejszej sakralnej budowli. W 1187 ukończono prezbiterium i absydy po wschodniej stronie transeptu. Świątynia miała być zbudowana na planie krzyża greckiego z pięcioma absydami, jedną centralną i czterema w transepcie. Niestety do dziś zachowały się tylko dwie: centralna i południowo-zachodnia. Północno-zachodnia została zburzona w 1472 z rozkazu Bartolomeo Colleoniego trzyjajecznego, bowiem ten postanowił zrobić miejsce na mauzoleum własne i rodziny, kolejną zburzono w 1485, aby zbudować zakrystię, a następną rozebrano by w latach 1436 - 1459 wznieść dzwonnicę autorstwa Bertolasio Moroni di Albino. Jednakże miejscami romański styl budowania nadal jest widoczny, mimo tych przeróbek . Około 1200 roku prace budowlane zwolniły z powodu braku kasy, zostały ukończone tylko ślepa fasada i atrium. W wieku XIV i XV prace zostały wznowione, w 1340 zbudowano również baptysterium, oraz trzy wysunięte portyki ( lata 1353, 1360, 1366 ) autorstwa Giovanniego da Campione. 23 czerwca 1449 Maggior Consiglio Bergamo powierzyły opiekę nad świątynią bractwu zwanemu Consorzio della Misericordia Maggiore. Była to sodalicja utworzona w 1265 przez Pinamonte da Brembate w celu zachowania i wzbogacenia dziedzictwa artystycznego bazyliki. Taki średniowieczny konserwator skrzyżowany z bractwem religijnym. W 1521 zbudowano portal południowo-zachodni, zwany della Fontana.
Charakterystyczną cechą tej bazyliki jest to że nie ma ona głównego wejścia i fasady, stało się tak dlatego że dawniej stanowiła jedną całość z pałacem biskupim. Wszystkie cztery istniejące wejścia są wejściami bocznymi. Na Piazza del Duomo wychodzi Portal Czerwonych Lwów z portykiem autorstwa Giovanniego da Campione z roku 1353 ( nie wszystko tam z tego roku, Madonna z Dzieciątkiem, święci Esteria i Grat zostali tam ustawieni w roku 1396 ). Po lewej stronie znajduje się wejście podrzędne. Między tymi wejściami wyryte są na murze dawne miary używane w Bergamo przez kupców i tkaczy: Capitium Comunis Pergami ( 2,63 m ) i Brachium ( 53,1 cm ). Na prawo od wejścia znajduje się z kolei Cappella Colleoni postawiona przez trzyjajecznego. Nieco dalej po prawej stronie, w głębi placu, stoi sobie samotnie baptysterium. Od południa na Piazza Rosate wychodzi Portal Białych Lwów, wykonany przez tego samego Giovanniego da Campione, który wykonał Portal Czerwonych Lwów, tylko nieco później, bo w roku 1360. I tam jest element późniejszy - edykuł w stylu gotyckim, datowany na lata 1400 -1403, którego autorem jest Anex de Alemania. Na lewo od tego wejścia jest wspomniany już Portal Fontanny autorstwa Pietro Isabello, wykonany w 1521 roku. Wnętrze zachowuje oryginalny układ romański na planie krzyża greckiego z trzema nawami oddzielonymi od siebie filarami. Bazylika ma wystrój barokowy, wykonany w XVII wieku, jego autorami byli Giovanni Angelo Sala i jego syn Gerolamo. Mła zajadle kłóciła się z Dżizaasem na temat zapóźnienia stylu sklepienia, który Dżizaasowi wydawał się barokiem pełną gębą a mła echem manierystycznych sklepień, eleganckich ale swoiście płaskich, bez oddechu. Jednakże to nie sklepienie urody wielkiej czy ściany i filary ozdobione arrasami wykonanymi we Florencji ( 1583-1586 na podstawie rysunków Alessandra Alloriego ), czy w Niderlandach ( XVI-XVII wiek ), florenckimi aksamitami tkanymi wg. dawnych wzorów, zachwycałyśmy się najbardziej. Na czele prawego transeptu znajdują się XIV wieczne freski nieznanego autora, który wyraźnie inspirował się freskami Giotta. To przedstawienia świętego Idziego i
Ostatniej Wieczerzy ( datowanej na rok 1347, lecz pod względem artystycznym również nieco zapóźnionej ). Na południowej ścianie, na prawo od absydy, znajduje się duży fresk
Drzewa Życia, wykonany przez tzw, mistrza Drzewa Życia ( w latach 1342 - 1347, trwają dyskusje czy mistrz aby nie był autorem Ostatniej Wieczerzy z nawy ). Fresk czerpie inspirację z Lignum Vitae skomponowanego przez Bonaventurę
da Bagnoregio w 1260 roku . Na fresku przedstawiony został donator Dominus Guidius de Suardis, rodzina Suardi trzęsła okolicami Bergamo. Było na co się pogapić ale i freski zostały przebite.
Artystycznym crème de la crème tej świątyni jest dla mła intarsję stall chóru i intarsje balustrady ołtarzowej wykonane na podstawie projektu Lorenzo Lotto przez Giovanniego Francesco Capoferriego i Giovanniego Belli, w latach 1522-1555, przedstawiające sceny biblijne ( Przejście przez Morze Czerwone, Potop, Judyta i Holofernes, Dawid i Goliat ). Chór pojawił się ponieważ w mieszkańcach Bergamo grały ambicje. Wicie rozumicie posiadali bazylikę papieską, bowiem w 1453 papa Mikołaj V zwolnił był biskupa Bergamo z patronatu nad bazyliką, od 1480 roku posiadali zaś w tejże bazylice Capella musicale - chór polifoniczny, prowadzony przez niejakiego padre Giovanniego. W 1483 roku chór wybrał na swego mistrza Franchino Gaffurio . Na przestrzeni wieków następowało po sobie kolejnych 50 dyrygentów, a niektórzy z nich cieszyli się wyraźną sławą, jak Pietro Vinci , Alessandro Grandi czy Tarquinio Merula. Na początku XVI wieku kościół Santa Maria Maggiore był jeszcze w stylu gotyckim, bez sztukaterii i marmurowych kolumn, za to z freskami. Obszerną nawę oświetlały jedynie podwójne i potrójne ostrołukowe okna wychodzące z górnej empory przeznaczonej dla kobiet. Absyda była oświetlona trzema oknami o wymiarach mniejszych niż pięć stawianych w następnych stuleciach i ozdobiona była freskami obrazu Pecino da Nova z epizodami z życia Marii , natomiast górny pas stanowił duży obraz powszechnego potopu Michele da Ronco. Na ołtarzu głównym stała w tych czasach figura Madonny, której nie uznano za pasującą do rangi bazyliki, więc zamówiono srebrną figurę, której nigdy nie wykonano, a w międzyczasie domówiono chór, który miał być odpowiednim tłem dla srebrnej Madonny. I tak prezbiterium wzbogaciło się o chór.
Jest to osobliwość
w Kościele Katolickim, takie miejsce dla świeckich. Ba, biskupowi, kiedy nie odprawiał
celebracji, nie pozwolono zajmować centralnego miejsca, lecz zajmował pozycję
boczną, gdyż rektorzy zachowywali swoją niezależność od władzy
kościelnej. Ci z Bergamo potrafili fiknąć jak chcieli, czasy gibelinów i gwelfów odcisnęły na nich piętno. Prace wykonania konstrukcji i przede wszystkim jej ozdobienia czyli wykonania intarsji zlecono Giovanniemu Francesco Capoferriemu, młodemu i
utalentowanemu rzemieślnikowi pochodzącemu z pobliskiego Lovere. Wykonywania intarsji, barwienia drewna i wszystkiego co o sztuce
układania drewnianych obrazków trza wiedzieć nauczył się Capoferri od
niejakiego Fra Damiano da Bergamo. Projekt architektoniczny wykonał Bernardo Zenale, natomiast asystentem
Capoferriego został stolarz Giovanni Belli z Ponteraniki. Prace nadzorowało Consorzio della
Misericordia, które zdecydowało, że siedzenia w przedniej części chóru,
przeznaczone dla osób zakonnych, będą inkrustowane, pozostawiając
miejsca dla świeckich w części za ołtarzem bez dekoracji. Ponadto na
zakończeniach siedzisk od strony nawy przewidziano cztery większe
intarsje. Inwestor nie tyle wcinała się artyście czyli Lotto co raczej zamawiał konkret dla określonych miejsc.
Dobra, może Consorzio della Misericordia Maggiore to było stado pijawek równie pewnych siebie co członkowie flandryjskich stowarzyszeń kupieckich ale gdyby nie oni to całe to szaleństwo w drewnie by nie powstało. Lotto malowałby portrety możnych i religijne kawałki, Capoferri układałby drewniane obrazki pod okiem Fra Damiano i tylko bazylika jakaś taka pustawa. Cóż, nawet pijawki biorą udział w gryplanie Najwyższej Zwierzchności, tak to już jest. Dla mła kontakt z intarsjami był przeżyciem, wicie rozumicie te obabrazki to surrealistyczne takie, niektóre to totalne odjazdy. To wszystko za sprawą intelektualnych ciągotek Lotto. Drogi Lorenzo głupawy nie był i miał kontakt z ludźmi, którzy interesowali się starożytną sztuką, filozofią czy nowomodnymi naukami, takimi jak alchemia, prababka chemii. Lotto nie byłoby w stanie sam wykombinować wszystkiego co powinny zawierać obrazki, tego ukrytego przekazu, dostępnego tylko wtajemniczonym. O współpracę przy koncepcji dzieła podejrzewa się Giovanniego Battistę Suardiego, szlachetnego literata i poetę, a także miłośnika sztuki i znawcę łaciny, której to znajomości Lotto brakowało. To ten Suardi co zlecił w 1524 roku wykonanie fresków w kaplicy Suardi, której klamkę mła pocałowała, bowiem złośliwy los sprawił że zwiedzać ją można tylko w niedzielę i to w grupach, po wcześniejszym umówieniu się z właścicielami. To Suardiemu zawdzięczamy łacińskie motta obecne w trzech intarsjach. Alchemiczne symbole i metafory wskazywałoby, że Suardi nie był jedynym, który dobrze pracował przy projekcie, istniał tam tajemniczy ktoś lub ktosie, niewychylający się, bowiem alchemicy i czyhający papiescy szpiedzy to nie jest dobre połączenie. No oczywiście był też politruk, znaczy tego... ten... kierownik duchowy a nawet duchowny. Do lepszego opracowania wybranych tematów ze Starego Testamentu powołany został konsultant teologiczny, franciszkanin Girolamo Terzi. Intarsjom to nie zaszkodziło.
