Roma - Bazylika Santa Maria Maggiore

Teraz mła weźmie  Was na wycieczkę kościółkową, w Rzymie jest cóś kole 900 kościołów, z czego większość napchana zabytkami klasy różnej więc jest co zwiedzać. Mła pomyślała że Basilica Papale di Santa Maria Maggiore  ( Matki Boskiej Większej ), znana również   jako Basilica  Santa Maria della Neve ( Matki Boskiej Śnieżnej )  i Santa Maria ad Presepe ( Matki Bożej przy Żłóbku ) czy też jako bazylika liberiańska (od imienia papieża Liberiusza ) jest tak eklektyczna że bardziej się nie da i że każdy cóś dla siebie w tym przybytku wiary upatrzy.  Żadnych nierozpoznawalnych cegiełków z tufu i tym podobnych ruiniastych fot, porządne marmury i złocenia okraszone  mozaikami. Bazylika di Santa Maria Maggiore jest  jedną z czterech bazylik papieskich w Rzymie ( ma status eksterytorialny, znaczy  należy do Watykanu, no i przechodzi się do niej  przez posterunek  żandarmerii  - wicie rozumicie - terrorysty ). Jest też największą świątynią spośród osiemdziesięciu rzymskich świątyń poświęconych Matce Bożej. Znajduje się na wzniesieniu  Eskwilinu, na północnym pagórku zwanym  Cispio, gdzieś tak między Rione Monti i Rione Esquilino. Jest to jedyna bazylika w Rzymie, która zachowała  strukturę wczesnochrześcijańską, aczkolwiek została wzbogacona w ciągu wieków  dodatkami architektonicznymi w różnych stylach. Początek bazyliki jest legendarny, cóś jak nasze bajki o  Kraku i Wandzie co nie chciała Niemca. W 352 roku papież Liberiusz i rzymianin Jan ujrzeli we śnie Marię  u nas zwaną Maryją, która powiedziała im że w miejscu, w którym w środku lata spadnie śnieg, zostanie zbudowany kościół. W nocy z 4 na 5 sierpnia 352 wzgórze Eskwilińskie pokrył śnieg, taki cud zaistniał.  Każdego  roku 5 sierpnia świętuje się tzw. "Cud śniegu": podczas obchodów na mszy porannej i wieczornej  białe płatki kwiatów opadają ze środka kasetonowego sufitu w krypcie żłobka. Urocze choć nie cud.  Bo troszki inaczej rzecz się miała w realu, otóż w tym czasie na Eskwilinie znajdowała się też świątynia Junony Lucindy, opiekunki rodzących kobiet. Taa... wicie rozumicie była już bogini i teraz trza było tylko przekonać lud że tamta była be a nowa jest cacy i wykorzystać przyzwyczajenie tego ludu  do oddawania czci w konkretnym miejscu. Przy okazji wykorzystać też  elementy budowlane ze starej świątyni przy wznoszeniu nowej. I tak kolumny ze świątyni Junony podtrzymują sklepienie chrześcijańskiego  kościoła, który niegdyś  był małym kościółkiem pod wezwaniem Credo. Tak naprawdę decyzję o budowie bazyliki w tym miejscu podjął po soborze efeskim ( uznającym rolę Marii jako Bożej Rodzicielki, co zapoczątkowało oficjalny kult maryjny ), który odbył się w 431roku, papież Sykstus III, dlatego za datę położenia kamienia węgielnego pod  budowę  świątyni uznaje się rok 432. W świątyni umieszczono ikonę znaną dziś jako Matka Boża Śnieżna, albo Salus Populi Romani ( wizerunek Matki Boskiej typu orientalno - bizantyńskiego z XII - XIII wieku ).

 

Z zewnątrz bazylika sprawia wrażenie budynku w którego projekcie architekt uparł się zaznaczyć w sposób   jak najbardziej bijący po oczach że jest w nim wszystko co najlepszego wymyślili architekci na przestrzeni wieków  ( żelbetonu brakuje  i zabójczych wysokości ). Tylko że tego żaden solista architekt nigdy nie ogarnął, to taki naturalny zlepek stylów wytworzony przez długie wieki. Każda z fasad budynku  jest utrzymana  w innym stylu a nad wszystkim góruje romańska dzwonnica. To jest szalone  jak herbatka  u  Kapelusznika ale zarazem w jakiś dziwny sposób nie sprawia wrażenia braku harmonii. Bazylika zbudowana przez Sykstusa III miała trzy nawy podzielone po każdej stronie 21 gładkimi kolumnami, które zwieńczone są zwieńczone jońskimi kapitelami, nad którymi biegł  architraw. Nawa główna była oświetlona przez 21 okien z każdej strony (  połowę z nich  zaślepiono ) i zwieńczona drewnianym dachem z odsłoniętymi kratownicami. Bazylikę solidnie zaczęto przebudowywać  w związku z pierwszym jubileuszem roku 1300, szczególnie za pontyfikatu Mikołaja IV, podczas trwania którego dobudowano transept i utworzono nową absydę ( to były lata 1288 -1292 ). Teraz będzie o takiej zdziwności czyli różnicy pojęć. Rzecz dotyczy romańskiej dzwonnicy, romańskiej bo zaczęto ją budować wówczas kiedy styl budowania zwany romańskim jeszcze był na czasie, potem kontynuowano kiedy był na czasie w Rzymie ale  poza nim już mało kto tak budował ( to są lata 1375–1376 ), jednakże  budowę ukończono dopiero za czasów  wielkiego "przebudowniczego" bazyliki, Guglielmo d'Estouteville,  w latach 1445–1483 . Taka historia jak z gotyckimi katedrami budowanymi przez stulecia. Ta romańska dzwonnica czyli campanilla  ma 75 metrów wysokości i jest najwyższą dzwonnicą  w Rzymie. Na początku XIX wieku została wyposażona w zegar. 

W dzwonnicy jest zawieszonych 5  dzwonów,   największy i najstarszy dzwon w dzwonnicy pochodzi z 1289 roku (odlany przez Guidotto Pisano za kasę  Savellich ) pozostałe dzwony pochodzą z XVI-XIX wieku. Kiedyś wisiał tam jeszcze dzwon podarowany przez Alfano, szambelana Kaliksta II ( starzyzna  z lat 1119-1124 ), ale został usunięty za czasów Leona XIII jest dziś przechowywany w Muzeach Watykańskich. Jeden z dzwonów nazywa się "La Sperduta" ( dzwoni tuż po 21 ) przypominając legendę, która sięga XV wieku. Historyjka  jest taka  - pasterka pasąc swoje stado zgubiła się  na łąkach, które w tym czasie otaczały Eskwilin.  Już miesiąc zaszedł, psy się uśpiły i coś tak klaszcze za borem ale pasterka nie wróciła. Dzwony Bazyliki Santa Maria Maggiore zaczęły dzwonić, żeby zagubiona trafiła do domu. I tak dzwonią od sześciuset lat z hakiem ale pasterki cóś nie widać. Insza wersja jest taka że to nie pasterka tylko to pielgrzym który się zgubił i postanowił wypaciorkować ratunek. Po modlitwie natychmiast usłyszał bicie dzwonu, po czym dotarł do bazyliki a tym samym się uratował ( bo wicie  rozumicie, ludzie złe  gorsze od wilków ). No i zostawił  kaskę coby  o 2 w nocy dzwon zawsze dzwonił dla zagubionych ( ostatnio zmie niono że  21, cóś wygodnictwo w ludziach się rozrasta, pospać lubią zarówno ci co dzwonów słuchają jak i ci co w nie biją ). O przebudowach wnętrza   napiszę w dalszej części postu, teraz zajmę  się tym jak budynek zmieniał się na zewnątrz. W roku 1673 przebudowano apsydę. Zewnętrzna część absydy, zwrócona w stronę Piazza dell ' Esquilino  jest dziełem Carlo Rainaldiego , który przedstawił papieżowi Klemensowi IX projekt tańszy niż projekt najznamienitszego architekta baroku rzymskiego,   Gian Lorenzo Berniniego ( mła żałuje że papieżowi kasy cóś brakło bo projekt Berniniego to było cóś, choć trza by było ratować mozaiki z apsydy  ). Ostatnie duże prace na zewnątrz bazyliki przeprowadzono w czasie pontyfikatu Benedykta XIV, na którego  zlecenie Ferdinando Fuga przebudował główną fasadę, dodając portyk i loggię. Loggia ozdobiona jest mozaikami z XV wieku,  w centralnej części znajduje się medalion z postacią Chrystusa. Ułożone w pasy sceny ilustrują legendę o śniegu, związaną z powstaniem bazyliki. Prace przeprowadzono w latach  1741- 1743. Do tej  elewacji przylegają dwie, jednakowe fasady pałaców kapituły.W 1614 papież Paweł V Borghese polecił ustawić przed bazyliką kolumnę pochodzącą z bazyliki Maksencjusza,  ustawiono na niej  figurę Matki Bożej ( ta kolumna stała się wzorem dla kolumny Zygmunta III w Warszawie ). Za Bazyliką na polecenie Sykstusa V, ustawiono 15 metrowy egipski obelisk, pochodzący z mauzoleum Augusta. 

 

Kiedy Dżizaas i mła weszły do nawy głównej zrobiły wow, ponieważ nie spodziewały się wnętrza tak jasnego i że tak określę rzecz - klarownego. Oglądały foty ale  foty a architektura odbierana na żywo to dwie różne sprawy. Jak my już ten ogrom biało złoty jako tako ogarnęły to Dżizaas wgapiała się w sklepienie a mła w podłogi. Nawa główna jest hym... tego ... sporawa, liczy sobie 86 metrów długości. To właśnie jej widok sprawia wrażenie że wnętrze zachowało wiernie cechy klasycznego rzymskiego stylu, który przetrwał niemal niezmieniony do dziś. Zachowane bowiem zostały proporcje wnętrza, zaprojektowanego zgodnie z założeniami Witruwiusza, rzymskiego architekta, żyjącego w I wieku przed n.e.. Nawę od prezbiterium oddziela tzw. łuk tęczowy. Na nim latach 432–440 ułożono pasy mozaiki, łączą się one z nieco późniejszymi mozaikami, które znajdują się powyżej kolumn na ścianach nawy głównej. Ozdabianie  wnętrz świątyń  mozaikami to  był najpopularniejszy sposób dekoracji w V wieku. W panelach umieszczonych pod oknami, pierwotnie zamkniętych edykiem, przedstawiono cyklem opowieści ze Starego Testamentu: historie Abrahama, Jakuba, Izaaka po lewej stronie, Mojżesza i Jozuego po prawej. Z oryginalnych 42 paneli, z których wiele zawierało dwie nałożone sceny, 27 się ostało ( 12 na lewej ścianie i 15 na prawej ). Resztę załatwiły  przebudowy kościoła w XVIII wieku.  Mozaiki z Bazyliki Santa Maria Maggiore uchodzą za pierwszy cykl figuratywnych przedstawień, jaki pojawił się w rzymskim kościele. Historie ze Starego Testamentu wykazują ponoć niewątpliwe powiązania stylistyczne z tak zwanym "Watykańskim Wergiliuszem", rękopisem Eneidy przechowywanym w Watykańskiej Bibliotece Apostolskiej ,  oraz z Biblią zwaną Itala di Quedlinburg, ale zauważono także związki z ikonografią cesarską ( było cóś takiego jak zawłaszczania obrazu i cesarskich atrybutów  typowych dla sztuki wczesnochrześcijańskiej ).  Mła w to wierzy na słowo, owych nawiązań  nie jest w stanie wyśledzić - za cienka w uszach. Z dołu trza się dobrze wpatrywać żeby dostrzec znane z przewodników stopniowanie odcieni kolorów czy realistyczne przedstawienie przestrzeni. Mła szczerze pisząc widziała głównie opalizowanie tła, bo światło  powodowało że mozaiki świeciły swoistym blaskiem i czasem prawdziwą urodność. Mozaiki na łuku tęczowym są nieco inne, a może to padające światło sprawiło że mła wydały się  jakieś bardziej  dostojne i "ciężko  oficjalne".  Przedstawiają   dzieciństwo Chrystusa ( niektóre z nich mają za  temat motywy zaczerpnięte z apokryficznych ewangelii ). Są to obrazy:  Zwiastowanie , Ofiarowanie w świątyni , Pokłon Trzech Króli , Spotkanie z namiestnikiem przed miastem Sotine  ( typowy motyw apokryficzny, w żadnej  z czterech Ewangelii nie ma historii o tym jak to podczas ucieczki do Egiptu w  mieście Sotine namiestnik witał Dzieciątko jako Mesjasza a pogańskie  bożki się kłaniały ) Masakra Niewiniątek , Magowie i  Herod ).  Na szczycie łuku przedstawiono tron z insygniami Chrystusa zwany z grecka Etimasìa, otoczony przez świętych Piotra i Pawła i zwieńczony Tetramorfem, czyli symbolicznym ujęciem czterech ewangelistów. Poniżej znajduje się panel z napisem dedykacyjnym Sykstusa III, złotymi literami na niebieskim tle. Po bokach przedstawiono  dwa święte miasta: Jerozolimę i Betlejem. Mła się nawet nie zastanowiła jaki był program stojący za powstaniem tych mozaiek, mła ma problem ze zrozumieniem współczesnych programów ideologicznych a co dopiero ze zrozumieniem takich które powstały 1500 lat temu. Mła tylko chłonęła urodę.

No bo jest co chłonąć. Nawet gdyby w tej  świątyni nie było niczego oprócz tych mozaik to dal nich warto by ją zwiedzić. Tylko dobrze byłoby oko przy tym uzbroić w lornetkę  albo choć solidny zoom. Wnętrze apsydy też  jest wymozaikowane, z tym że mozaiki są znacznie młodsze, scena Koronacji Matki Bożej została wykonana w 1295 według projektu Jacopo Torritti. Oprócz tej koronacji w otoczeniu  aniołów o kolorowych skrzydłach są tam też ułożone historie  z życia Marii. To już niemal ostatnie tchnienie bizantyńskiej sztuki w Rzymie, po niemal tysiącu lat zachodni artyści będą szukać inspiracji w kulturze Rzymu a nie Konstantynopola i okolic. Z tego samego okresu pochodzą mozaiki na elewacji, dzieło Filippo Rusuti, którego dostał na nie zlecenie od kardynała Pietro Colonny. Dla mła wszystkie te mozaiki  młodsze noszą już cechy "przemęczenia", charakterystyczne dla okresu schyłkowego  epoki. Takie to wszystko sztywne, ani na jotę  nie odchodzące  od kanonu. Piękne bardzo ale cóś powierzchowne. Może nie robiłyby takiego wrażenia na mła gdyby nie ich zestawienie  z wcześniejszymi mozaikami, mła  mogła  porównywać i to porównanie  może stać za tym że mła się nie zachwyciła apsydą tak na och  i ach. Dobra wyplączmy się z tych mozaik i przejdźmy do urzeczenia Dżizaasa sklepieniem kasetonowym nawy głównej.

Guglielmo d'Estouteville, arcyprezbiter  bazyliki w latach 1445–1483,  wziął się za renowację powały świątyni. Nawy  boczne pokryto  nowymi sklepieniami. Natomiast nawa główna została ozdobiona bogatym  kasetonowym stropem  zbudowanym wg. projektu architekta Giuliano da Sangallo, to  na zlecenie kardynała Rodrigo Borgii, późniejszego papieża Aleksandra VI . Kasetony głęboko rzeźbiono i pokryto złoceniem. Płatków złota dostarczyła wg. tradycji nowo  odkryta Ameryka. Było to ponoć pierwsze złoto które przypłynęło do Europy z Nowego Świata ( stąd często słyszy się i czyta o złocie Kolumba na stropie papieskiej bazyliki ),  przekazane  wywodzącemu swój ród z Hiszpanii papieżowi  przez hiszpańskich władców.  Pośrodku  stropu znajduje się herb papieski, z bykiem Borgiów. Pod tym pięknym stropem, pod łukiem tęczowym stoi  ołtarz główny zrobiony z lazurytu i agatu, osłania go baldachim wsparty na czterech kolumnach z porfiru oplecionych gałęziami z liśćmi z brązu. Jego autorem jest Ferdinando Fuga, ten sam który zaprojektował portyk i loggię przy wejściu do bazyliki. W porfirowej urnie znajdują się relikwie św. Mateusza Apostoła oraz innych świętych. 

Nieopodal wejścia, z obu stron bazyliki, znajdują się nagrobki ścienne papieży Klemensa IX i Mikołaja IV. Obaj papieże  jak na standardy papieskie byli przyzwoitymi ludźmi  i obaj musieli przełknąć klęskę militarną wypraw krzyżowych - Mikołaj IV w średniowieczu a Klemens IX w XVII wieku. Jednakże  to nie te papieskie nagrobki wzbudzają wielkie zainteresowanie, zwiedzający chcą głównie oglądać  dwie papieskie kaplice. Tę którą kazał  dla siebie pobudować Sykstus  V, zwaną sykstyńską ( leży też  w niej rodzina tego papieża i jeden ze świętych papieży, Pius V ) i kaplicę  zbudowaną dla Pawła V, w której oprócz członków jego rodziny leży też Klemens VIII. W kaplicy Sykstusa znaczy takie pobożne papieże, co to reformy  wśród kleru i wiernych, zwalczanie nepotyzmu, dobro chrześcijaństwa i katolicyzm  militarny, w drugiej kaplicy to wprost przeciwnie -  papieże jak z serialu hamerykańskiego, żyć, żyć  i jeszcze raz użyć!

Kaplica sykstyńska została zbudowana pod koniec XVI wieku, konkretnie to w  w 1585 roku, według projektu Domenico Fontany, na planie krzyża greckiego z kopułą nad centralną częścią.  Poświęcona została Najświętszemu Sakramentowi, łączyła ona starożytną kaplicę Narodzenia Pańskiego z rzeźbami Arnolfo    ( zlikwidowaną niestety podczas tej rozbudowy ), relikwie  żłobka i płaskorzeźby wykonane przez rzeźbiarza Niccolò Fiammingo . Całe wyposażenie  dawnego małego pomieszczenia zostało w ten sposób przeniesione z pierwotnego miejsca ( przybudówki do prawej nawy ) w centrum nowej kaplicy pod ołtarzem i  do nowej krypty z ambitem. Znaczy  krypta pod ołtarzem  głównym i boczna kaplica niby z okresu przełomu manieryzmu i baroku ale tak po prawdzie jakby starsze i to  mocno starsze.  Do zdobienia  kaplicy wykorzystano  bowiem   między innymi  marmury i kolumny z Septizonium. W kaplicy wymieniono częściowo posadzkę,  piękna "kosmateska"  została przeniesiona  pod ołtarz papieski, tu w kaplicy mamy za to urodne marmurowe obrazki podłogowe pasujące  do manierystycznego wystroju. Na środku  kaplicy  ustawiono monumentalne  cyborium ( to cztery anioły z pozłacanego brązu  autorstwa Sebastiano Torrigianiego,  które podtrzymują model  kaplicy ). Na ścianach  cykl fresków namalowany, które to freski się rozpełzły na niektóre z okien wczesnochrześcijańskich, nie jest  to jeszcze horror vacui  ale blisko. Płaskorzeźby zdobiące nagrobek Sykstusa V obrazują ważniejsze wydarzenia mające miejsce podczas jego pontyfikatu, między innymi  jest scena obrazująca pojednanie pomiędzy Zygmuntem III a arcyksięciem Maksymilianem, do którego przyczynił się legat papieski, kardynał Hipolit Aldobrandini ( czyli późniejszy Klemens VIII ). 

Kaplica po lewej stronie, podobna w założeniach, wymyślona  została  1605 roku kiedy papież Paweł V Borghese zechciał  posiadać w tej bazylice kaplicę rodzinną,  podobną do tej  jaką miał Sykstus V.  Znaczy dobudówka  na planie greckiego krzyża o  wielkości małego kościoła. Kaplica  Borghesów zbudowana została zgodnie z projektem Flaminio Ponzio w 1613 roku. Tak po prawdzie to  konstrukcję ukończono  w 1611 roku, prace wykończeniowe, te wszystkie wykładania kolorowymi marmurami, złotem i kamieniami szlachetnymi trwały dłużej,  zakończono je pod koniec  1616 roku. Na ołtarzu tej kaplicy  znajduje się owa słynna ikona Salus Populi Romani. Przy powstawaniu kaplicy uczestniczyli artyści tej miary co Guido Reni, Giovanni Baglione, Baldassare Croce, Lanfranco, Pietro Bernini. Jak podaje nasza wikipedia polskim śladem jest fresk przedstawiający świętą Kingę wśród dwóch innych niewiast  ( przedstawienie na fresku  namalowanym nad nagrobkiem Klemensa VIII, mła ślepawa  więc  się nie dopatrzyła, podobnie jak wizerunku zamku w Malborku w zakrystii ).

 

Bazylika Santa Maria Maggiore  jest bardzo  mocno  Bożonarodzeniowa, tak było od  początku tzn. od kiedy  papież Sykstus III ( ten panujący w latach 432 - 440 ) stworzył w pierwotnej bazylice "Grotę Narodzenia" podobną do tej, którą pokazywano jako miejsce narodzenia Mesjasza w Betlejem. To wtedy zaczęto nazywać  ją Santa Maria ad Presepe.  Dziś  w muzeum bazyliki Santa Maria Maggiore znajduje  się  grupa  rzeźbiarka   Arnolfo di Cambio  z 1288 roku powstałą na zlecenie Mikołaja IV ( ukończona została w1291 roku a niektóre jej  elementy dodano w czasie renesansu ) ,  która przez długi czas było uważana za najstarszą szopkę figuralną (  ale stwierdzono że  w Parmie jest starsza,  wyrzeźbiona przez Benedetto Antelami w 1196 roku, no i znaleziono inne" we Forlì w lunecie portalu opactwa San Mercuriale , wyrzeźbionego przez Mistrza Miesięcy z Ferrary w 1230 roku oraz najstarsza szopka bożonarodzeniowa  z  Bolonii, z bazyliki Santo Stefano, wyrzeźbiona w drewnie około 1291 roku przez anonimowego rzeźbiarza bolońskiego ). Ta szopka z  pokłonem Trzech Króli wyrzeźbiona w kamieniu, wędrowała  po całej  bazylice  zanim dotarła do muzeum. Drzewiej znajdowała się w kaplicach w których  dziś ostały się  tylko żłóbkowe relikwie. A te relikwie znalazły się  w bazylice za sprawą licznych licznych pielgrzymów powracający do Rzymu z Ziemi Świętej. Przywożono  ponoć duże a cenne fragmenty drewna Świętej Kołyski ( cunabulum ), licząc rzecz jasna na przychylność Najwyższej Instancji.  Ktoś  się w tej Ziemi Świętej nieźle obłowił na drewienku. Dziś żłóbkowe  relikwie spoczywają w krypcie - kaplicy, za sprawą papieża Piusa IX który zlecił  jej wykonanie Virginio Vespignaniemu. Tutaj umieszczono je  w kryształowym relikwiarzu wykonanym przez Luigiego Valadiera. 

 

W Santa Maria Maggiore jest jeden  grobowiec w którym nie pochowano papieża ani znanego przedstawiciela  arystokracji, który nie jest obmarmurzony na kolorowo, wyzłocony i wyfreskowany a przy którym zatrzymują się zwiedzający. Spoczywa w nim Giovanni Lorenzo Bernini, największy rzeźbiarz ( i nie tylko  ) Włoch  ( i nie tylko ) epoki baroku. Właściwie jedyny którego dzieła mogą się  mierzyć z dziełami  Michelangelo Buonarrotiego.   Wicie rozumicie, to  jest ta skala talentu i w ogóle  ta skala  wielkości dzieł. Nie spoczywa  sam tylko z "nobilis familia", ale mimo tego że rodzina  szlachetna tylko jego imię zostało wyróżnione. I słusznie, bo wielkim artystą był. Mła chyba najbardziej  go ceni za rzeźby na rzymskich fontannach, jej ulubiona to tryton z  fontanny  na Piazza Barberini. No i kolumnada na Piazza di  San Pietro, bez niej ten plac  byłby tylko zwykłym placykiem przed świątynią ze wspaniałą kopułą.  Mła postała nad tym grobem w milczeniu, należało się Gianlorenzo.

A teraz  o tym co na mła zrobiło największe wrażenie w tej bazylice - podłoga w stylu Cosmatesque lub arte cosmatesca co mła przerobiła na polskie  "kosmateska".   Co to w ogóle  jest ta  "kosmateska"? - to jest  dzieło kamieniarzy ze szkoły Cosmatich. W przypadku podłogi z bazyliki Santa Maria Maggiore pochodzące z XII wieku  ( u nas  to z tych czasów zachowała się posadzka z Wiślicy, tzw. Płyta Wiślicka - można sobie unaocznić różnicę  w poziomie cywilizacyjnym na początku zeszłego tysiąclecia - nasz największy podłogowy zabytek romański, ba, jeden z nielicznych zabytków romańskich na ziemiach polskich, to kamienna płyta na której wyryto rysunek i wypełniono go gipsem zmieszanym ze smołą i węglem drzewnym, w tym czasie  we Włoszech układano mozaiki z porfiru, materiału niezwykle trudnego do obróbki ). 

Najważniejszą rodziną rzymskich kamieniarzy, taką która miała przywilej otrzymywania największych zleceń od papiestwa, była rodzina Tebaldo Marmorario ( żyjącego w latach 1100-1150 ), a następnie jego syna Lorenzo di Tebaldo i jego następcy Iacopo di Lorenzo, Cosmy i jego synów. Ściśle rzecz ujmując o  arte cosmatesca należy mówić tylko w odniesieniu do tych prac kamieniarskich stworzonych przez tę rodzinę. Reszta to naśladownictwo i dlatego używa się określenia styl  cosmatesca. Termin się  wziął stąd że w  inskrypcjach pozostawionych przez rzymskich kamieniarzy w swoich pracach, często występuje imię Cosma. Badacze nawet  wybadali że chodzi o przedstawicieli dwóch różnych rodów kamieniarskich:  Cosmę di Jacopo di Lorenzo ( tworzącego w latach 1210 - 1231) i Cosmę di Pietro Melliniego ( tworzącego w latach 1264-1279 ).

 Określenie arte cosmatesca powstało w XIX wieku, pierwszy raz użyto go w 1860 roku. Sam typ  dekoracji  wywodzi się z tradycji klasycznej sztuki rzymskiej  i ze sztuki  bizantyńskiej ( polegało  to na obróbce i łączeniu  kawałków kamieni półszlachetnych, marmuru, pasty szklanej i złota. Dekorowano tak nie tylko posadzki, wstęgi z różnokolorowego materiału wypełzały  na  krużganki, ołtarze i ambony. Dla mła uczta  dla oczu, mimo tego że posadzka była przerabiana ( np. za czasów wielkiej przebudowy w XVIII wieku ).  Ta posadzka i najstarsze mozaiki zrobiły na mła największe wrażenie, pewnie dlatego że manieryzm i barok rzymski to ona oglądała w skali  masowej i w inszych kościołach a tu takie pierwociny, jedna niemal  z zarania chrześcijaństwa. Ze wszystkich rzymskich bazylik Santa Maria Maggiore w zasadzie zachowała  najwięcej z ducha czasów w których powstała i dlatego dla mła jest tą najwłaściwszą i jakby najbardziej reprezentatywną ( nie mylić z reprezentacyjną ). Bazylika św. Piotra  jako główna bazylika papieska funkcjonuje  dopiero od XV wieku ( przed niewolą awiniońską głównym kościołem papieskim była Bazylika św. Jana  na Lateranie  pozostałe dwie czyli Laterańska i św. Pawła za Murami były wielokrotnie przerabiane, ta ostatnia jest w zasadzie XIX  wieczna. Na zakończenie dodam że Santa Maria  Maggiore  honorowo obrabiają królowie Hiszpanii ( tak jak Laterańską obrabiali swego czasu królowie Francji  a potem zaczęli obrabiać ci francuscy prezydenci którzy byli katolikami )