Roma - Villa Borghese czyli klejnocie lśnij

Podrepczmy po  Scalinata di Spagna na wzgórze Pincio a potem wzdłuż Piazza Trinità dei Monti i Viale Trinità dei Monti do Viale del Belvedere, z której rzeczywiście rozciąga się wspaniały widok na Rzym, aż do wysadzanej zimozielonymi magnoliami Via delle Magnolie i poprzez Viale San Paolo dell Brasile dojdźmy do Viale dell Museo Borghese, którą dotupiemy do Gallerie Borghese. Taa... jeżeli  Was  zavialowało to głęboki oddech i popatrzcie na fotki.  Przed Wami Roma w kolorach ciepłych, harmonijna mieszanina stylów architektonicznych i urodna zieleń. A mła przystąpi poniżej do opisania jednej z najsłynniejszych rzymskich willi.

Villa Borghese to coś więcej niż Galeria Borghese znajdująca się w budynku willi, to olbrzymi, około 80 hektarowy, czwarty co do wielkości park publiczny w Rzymie, który niegdyś zajmowały ogrody wokół Villa Borghese. Tak po prawdzie to nie ród Borghese stworzył tu ogrody, w I wieku p.n.e. ogrody w tym miejscu postanowił założyć rzymski wódz Lucius Licinius Lucullus ( Lukullus bardzo dla ogrodnictwa zasłużony, przypisuje mu się sprowadzenie do Europy czereśni ). Przechodziły z rąk do rąk, zawsze trafiając do wysoko urodzonych. Czasem prawo własności nabywano w brzydki sposób - żona cezara Klaudiusza, Waleria Messalina,  stała się właścicielką zieloności po wykombinowaniu sobie  że byłoby dobrze gdyby dotychczasowy właściciel, Waleriusz Azjatyk, kopnął w kalendarz. Waleriusz Azjatyk odszedł w prawdziwie rzymskim stylu - został przewieziony ze swej willi nad Zatoką Neapolitańską do Rzymu, gdzie cesarz Klaudiusz osobiście prowadził jego przesłuchanie. Oczywiście Messalina i wyzwoleniec Narcyz knowaniami doprowadzili do tego że Waleriusza Azjatyka skazano, jednakże w dowód łaski pozwolono mu wybrać rodzaj śmierci. Waleriusz Azjatyk zachował się do końca jak stoik. W swojej willi na terenie ogrodów Lukullusa pogimnastykował się, wykąpał, poucztował, obejrzał własny stos pogrzebowy, a następnie polecił przesunąć go w inne miejsce, coby ogień nie osmalił gałęzi drzew. Po tym wszystkim wezwał lekarza aby otworzył mu żyły. Messalina się za długo cud ogrodami nie nacieszyła, luby Narcyz podkablował Klaudiuszowi że małżonka popełniła bigamię i obrazę majestatu jednocześnie, znaczy formalnie poślubiła młodego senatora Gajusza Syliusza, jednego ze swoich licznych kochanków.

Klaudiusz  na wieść o tej formalności się zagotował a potem wykipiał, najsampierw zrobił pogrom kochankom Messaliny a potem postanowił odpocząć i zrobić kęsim jeszcze komuś. Narcyz bał się że cezarowi gniew na małżonkę przejdzie a on jako kabel od złych wieści oberwie, więc wziął sprawy w swoje ręce i wysłał oddział pretorian niby z polecenia cezara z rozkazem natychmiastowego rozwiązania sprawy Messaliny. Cezarowa przebywała w swych zdobycznych ogrodach, ponoć płakała i rozpaczała bo żadna tam z niej była godna rzymska matrona. Matka Messaliny, Domicja Lepida, która nie widywała się z Mesaliną przez całe lata i potępiała jej  rozrywkowy tryb życia, towarzyszyła jej w ciężkich chwilach, prosząc by Messalina zdecydowała się godnie umrzeć bo z ułaskawieniem będzie kiepsko. Mesalina próbowała ale wyraźnie jej nie szło, ręka jej drżała, nie miała siły wbić sobie ostrza w pierś ani w szyję. Musiano jej pomóc. Jak widzicie już w starożytności te ogrody uchodziły za coś za co można kipnąć, choć po prawdzie to Messalina kipnęła za całokształt.

W  czasach nowożytnych na wzgórzu Pincio, na terenach horti luculliani, około 1580 roku ziemie zakupili Borghesowie. Posiadłość została rozszerzona przez serię nabytków kardynała Scipione Borghese , siostrzeńca papieża Pawła V.  Kardynał chciał stworzyć w tym miejscu coś co nazywał  villa di delizie,  co można  tłumaczyć jako rozkoszna willa  oraz przywrócić  chwałę antycznym ogrodom. W 1606 roku  kardynał Borghese zlecił  projekt budynków architektom Flaminio Ponzio, a po śmierci tego architekta zatrudnił  Giovanni Vasanzio ( to  tak z włoska  bo po prawdzie facet nazywał się Jan van Santen ). Vasanzio jest autorem fasady budynku,  Ponzio zadecydował o proporcjach pomieszczeń i doryckim porządku  zewnętrznym. Oprócz architektów zatrudnił ogrodnika Domenico Savini z Montelpulciano. Oczywiście  co  i raz do różnych prac wtrącali swoje trzy grosze inni artyści, choćby  Pietro i Gianlorenzo Bernini,  np. w parku obsadzonym 400 piniami umieszczono rzeźby Pietra Berniniego oraz fontanny Giovanniego Fontany.

Sam   budynek główny  był gotowy w roku 1616, jednakże za datę ukończenia kompleksu willowego należy przyjąć  rok 1633. W 1766 roku książę Marcantonio IV Borghese podjął prace przekształceniowe w "Casino nobile" ( obecnej siedzibie  Galerii Borghese ) oraz w "Casino dei giuochi acqua" ( obecne "Aranciera" i siedziba Muzeum Carlo Bilotti ), a zwłaszcza w parku zwanym "Giardino del lago" (  na zdjątkach powyżej ) autorstwa architektów Antonio Asprucciego i jego syna Mario. Cały ogród został ozdobiony fontannami i niewielkimi budowlami ogrodowymi, które pozwoliły na uzyskanie tak lubianych w angielskich ogrodach pejzażowych XVIII wieku "pięknych widoków". Na początku XIX wieku  tereny willowe  zostały dodatkowo powiększone przez Camillo Borghese, który dokonał  zakupu gruntu w przy Porta del Popolo i Porta Pinciana    ( tak po prawdzie to takie  a nie inne  włączenie tych gruntów do kompleksu willowego zawdzięczamy  działaniom architekta Luigiego Caniny ). W ciągu XIX stulecia znaczna część dawnego ogrodu formalnego została przekształcona w ogród krajobrazowy w stylu angielskim. Przez cały wiek  XIX ogrody były otwierane dla rzymian z okazji świąt,  odbywały się tam też  festyny. Jako  jedyny z wielkich kompleksów rzymskich willi, nie był nigdy dzielony i w całości został w roku 1901  zakupiony przez państwo włoskie. W roku 1903 państwo  obdarowało willą z przyległościami miasto Rzym. Dziś na terenie willowym jest sporo różnych "casin" - budynek Ptaszarni projektu Girolamo Rainaldiego, w którym Scipione Borghese zadziwiał gości widokiem rzadkich ptaków,  budynki sprzed okresu Borghesów, 5 muzeów, teatry,  ZOO, zegar przedziwny i tym podobne atrakcje.

Scipione Caffarelli - Borghese,  któremu zawdzięczamy zainicjowanie zbiorów składających się na kolekcję narodową,  był typowym dziecięciem swojej epoki.  Tak naprawdę on był Caffarelli ale jego wuj, papież  Paweł V, dał mu prawo do noszenia nazwiska rodowego. Byłby takim zwykłym nepotą, niczym dziwnym na papieskim dworze, gdyby nie jego zamiłowanie do sztuki. W kościele epoki po Soborze Trydenckim, na którym  kler usiłował sam sobie narzucić ograniczenia, kardynał  Borghese był echem rzymskich szaleństw papieży i kardynałów doby renesansu ( wujcio Paweł V kilkakrotnie udzielał mu reprymend za organizowanie bibek w okresie Wielkiego Postu, które to reprymendy nie były brane zbytnio do serca przez papieskiego siostrzeńca ). Jakby było mało imprezowania i szastania kasą to o kardynale chodziły słuchy że jest z kochających inaczej. Taa... "mafia lawendowa" to nie jest żaden "upadek dzisiejszego Kościoła", od zawsze w instytucjach kościelnych trafiali się geje ( trafiali się przeca wszędzie - na tronach, w kantorach kupieckich, przy sztalugach i w armii ).  Zarzuty  były na tyle głośne ( nie tylko ludek plotkował ) że postanowiono przeprowadzić  śledztwo czy kardynała i jego majordomusa łączą tylko stosunki  pracodawcy z zatrudnionym. Śledztwo niczego oczywiście  nie wykazało, starannie tego dopilnowano. Kardynał wyszedł z dochodzenia  czysty jak łza  dziecięcia , a jego majordomusowi, Stefano Pignatelliemu,   dla osłody znalezienia się w niewygodnej sytuacji ( no przeca Święte Oficjum śledztwo prowadziło ) ofiarowano kapelusz kardynalski. Najśmieszniejsze w tym wszystkim jest to że tajemnicą  Poliszynela było że śledztwo jest dęte a o upodobaniach kardynała zachowały się tak liczne zapiski że historycy dziwią się  jak ten numer przeszedł i nawet po śmierci Pawła V nikt kardynała  Borghese nie  śmiał ruszyć.  No cóż, mła ma pewną koncepcję dlaczego tak się stało, opartą na współczesnych obserwacjach.  W  każdym razie dzięki "grzesznemu" kardynałowi mła  mogła zobaczyć dzieła  ludzi, których on uważał niemal za przyjaciół ( niemal, bo urodzenie nie pozwalało mu zapomnieć o  "przepaści klasowej" ). Scipione  był jednym z pierwszych mecenasów Berniniego oraz wielbicielem sztuki Caravaggia i to znalazło  odbicie w zawartości kolekcji.  Do swoich zbiorów kardynał dzieła zakupywał, wyłudzał, przymuszał do ich sprzedaży a także zwyczajnie kradł. Kolekcja kardynała,  byłaby warta osobnego muzeum ale na kardynale ród  Borghese nie wygasł, inni jego członkowie przez kolejne stulecia dodawali co raz nowe dzieła do kolekcji.

Postacią na swój sposób tragiczną, która odpokutowała rodowe grzeszki  kolekcjonerskie kardynała,  był Camillo Filippo Ludovico Borghese. W 1807 książę Camillo Borghese ( tytuł dostał we Francji,  po poślubieniu Pauliny z domy Bonaparte primo voto Leclerc d'Ostin ) został zmuszony przez szwagra, Napoleona Bonaparte do sprzedaży mu części kolekcji: 154 posągów, 160 popiersi, 170 płaskorzeźb, 30 kolumn i rozmaitych waz. Sprzedane dzieła utworzyły Kolekcję Borghese w Luwrze. Jakby było mało małżeńskie życie z Pauliną nie należało do najłatwiejszych - Paulina też była swego rodzaju kolekcjonerką, mianowicie kolekcjonowała kochanków. Na domiar złego miewała pomysły dotyczące stylu życia takie jak: noszenie jej do kąpieli przez afrykańskich niewolników, używanie dam dworu jako podnóżków a służących jako krzeseł. Co prawda jak mogła starała się mężowi zapewnić odpowiednią pozycję ( do historii przeszły słowa jakimi zapewniła mu zarząd Piemontem - "Camillo jest imbecylem, nikt nie wie o tym lepiej niż ja. Ale jakie to ma znaczenie, kiedy mówimy o zarządzaniu terytorium?" ) ale mimo tego Camillo nie zdzierżył rozkoszy stanu małżeńskiego i skończyło się separacją. Odetchnął kiedy Paulinie się zeszło w 1825 roku. W 1827 książę Camillo wydobrzał na tyle że zakupił w Paryżu słynną Danae Correggia i zabrał się za pracę  nad kolekcją i spiski. W 1833, na mocy testamentu Francesca Aldobrandini Borghese, kolekcja rodowa została objęta zakazem sprzedaży, co zapobiegło jej  podziałom i zubożeniu zbiorów. W 1891 do Villa Borghese powróciły obrazy które niegdyś przeniesiono do pałacu Campo Marzio, w  tym samym roku cała kolekcja została zakupiona przez państwo włoskie a w roku 1903  udostępniono ją szerokiej publiczności. 

Gallerie Borghese obejmuje dwadzieścia pokoi na dwóch piętrach. Pomieszczenia na parterze służą ekspozycji sztuki starożytnej powstałej od I do III wieku n.e. ( w tym słynnych mozaik z lat 320-30 n.e. znalezionych w Torrenova w 1834 roku ) a także sztuki neoklasycznej ( rzeźby Canovy, między innymi przedstawienie  Pauliny Borghese jako Wenus ). Wiele rzeźb jest eksponowanych w miejscach, do których były przeznaczone, no.  prace Gian Lorenzo Berniniego  stanowiące  znaczny procent w jego dorobku rzeźby świeckiej  ( począwszy od wczesnych dzieł takich jak:  Koza Amaltea z małym Jowiszem i Faunem  z roku 1615,  oraz grupa Eneasza, Anchisesa i Ascaniusa  z lat 1618–19, do  Porwania Prozerpiny  z kat 1621–22 , grupy  Apollo i Daphne  z lat  1622–25  i Dawida  z roku 1623 ). Ponadto w galerii znajduje się kilka popiersi portretowych, w tym jeden portret papieża Pawła V i dwa portrety  kardynała Scipione Borghese  z roku 1632  ( drugi portret Scipione powstał po odkryciu dużego pęknięcia w marmurze  podczas tworzenia pierwszej wersji ).  Dżizaas biegała po pokojach parteru  jak wściekły wewiórek, twórczość Berniniego robi na niej olbrzymie wrażenie  ( hym... Michał Anioł jest oskarżany przez Dżizaasa o stworzenie wzorca dla socrealistycznego kanonu piękna, taa...   ).  Mła usiłowała  nie dostać oczopląsu bo wydawało jej się że patrzy na wszystko naraz ( barokowy albo i inszy  historyczny sposób prezentowania dzieł  nie ułatwiał jej odbioru ) a w końcu oko jej się zatrzymywało na różnych zdziwnościach typu posągi tworzone z różnych materiałów ( tzw. Cyganka i Smutna Niewolnica  )  albo na mozaikach. To kolorowe szaleństwo z marmuru, najwyższej szaleńczej próby, tak mła odbiera zbiory rzeźby w galerii. Rzecz jedyna w swoim rodzaju, must see. 

Na piętrze mamy zbiory malarstwa, mła się przyzna  że  odleciała przy obrazach Caravagia i  przy późnym Tycjanie. Mła przybliży Wam z  jakiej klasy zbiorem dzieł malarskich mamy do czynienia. "Chłopiec z koszem owoców" to jedno z najwcześniejszych dzieł Caravagia, powstałe ok. 1593 roku, na początku jego pobytu w Rzymie. Powszechnie przyjmuje się, że do obrazu pozował szesnastoletni Mario Minniti, przyjaciel i współpracownik artysty, ale według części krytyków jest to autoportret. "Dawid z głową Goliata" - jedno z ostatnich dzieł artysty, prawdopodobnie wysłane kardynałowi Scipione Borghese z prośbą o ułaskawienie. Ułaskawienie było potrzebne bo w 1606, znany z gwałtownego charakteru Caravaggio zabił w pojedynku, prawdopodobnie nieumyślnie, niejakiego Ranuccio Tomassoniego. Postanowiono dać mu czapę ale on przeczuwając własną egzekucje, myknął był do Neapolu. Potem przez prawie cztery lata tłukł się po Malcie i Sycylii, cały czas zabiegając o uniewinnienie. Płótno Dawid z głową Goliata przekazane kardynałowi Scipione Borghese to była taka łapówka, mająca przekonać możnego wielbiciela sztuki do wydania aktu łaski. "Madonna z Dzieciątkiem i św. Anną" zwana Madonna dei palafrenieri lub "Madonna z wężem" – obraz namalowany w latach 1605 - 1606 na zamówienie kardynała łapówkarza do jednej z kaplic w Bazylice św. Piotra. Obraz długo tam nie powisiał, został źle przyjęty przez komisję kardynalską i w końcu nie zawisł w Watykanie. Dzieło do swojej kolekcji zakupił kardynał Borghese, bo insi się nie poznali na geniuszu. "Św. Hieronim piszący" Caravagio też z późnego okresu rzymskiego. Na mła wielkie wrażenie zrobił "Chory Bachus", obraz który Caravagio namalował po ciężkiej chorobie, szpitalnym leczeniu ( leczenie szpitalne w tym czasie było horrorem  ) i otarciu się o śmierć. Dla mła  ten obraz to jest jednocześnie pochwałą witalności i melancholijnym przypomnieniem że mamy termin ważności. No i kolory, trza zobaczyć  żywcem żeby uwierzyć.

"Złożenie do grobu" - obraz namalowany przez Rafaela w 1507 roku. Ten obraz nie był własnością rodziny Borghese, dlatego nazywany jest również Deposizione Borghese  ( takich obrazów jest w galerii całkiem sporo ). Powstał na zlecenie Atalanty Baglioni, patrycjuszki z Perugii, która chciała uczcić pamięć syna. "Dama z jednorożcem" czyli Ritratto di dama con liocorno - olejny obraz na desce, powstały w latach 1505-1506, działo Rafaela, niegdyś przypisywane Pietro Perugino. Portretowaną była najprawdopodobniej Maddalena Strozzi, która w 1503 wyszła za mąż za Angela Doniego a w 1505 była malowana przez Rafaela. Troszki to zdziwne bo Maddalena w chwili powstania obrazu była mężatką a jednorożce były uznawane za atrybut dziewictwa. "Leda" – obraz powstały w latach 1504–10, pochodzący ze szkoły Leonarda da Vinci. Jest podobno najwierniejszą kopię zaginionego w XVIII wieku dzieła Leonarda, obrazu który wchodził w skład francuskich zbiorów królewskich. Autorem tej kopii jest prawdopodobnie Ferrando Spagnolo. "Miłość Niebiańska i Miłość Ziemska" - Tycjan pod wpływem Giorgione, tak rzecz najkrócej ujmę. Obraz został namalowany na zamówienie księcia Ferrary, Alfonsa I d'Este, w latach 1515–1516. Jego tytuł obrazu nie pochodzi od Tycjana, to Vasari go nazwał. Po raz pierwszy został wymieniony w 1613 roku w katalogu obrazów galerii kardynała Scipione Borghese pod innym tytułem: Belta disornata e Belta ornata ( Piękność naga i piękność ubrana ).  Obraz  Tycjana z okresu późnego czyli  z roku 1565 - "Wenus zasłaniająca Amorowi oczy opaską" (  stałam i się wgapiałam, żadna kopia  nie oddaje prawdziwego kolorytu obrazu ), "Danae" – jeden z bardziej znanych obrazów Correggia, namalowany około 1531 na zamównienie władcy Mantui Fryderyka II Gonzagi, jako jedno z serii czterech płócien przedstawiających sceny miłości Jowisza według dzieła Owidiusza pod tytułem "Metamorfozy". Do kolekcji Borghesów trafił w 1827 roku za sprawą Camillo Filippo Ludovico Borghese. 

Malutką część kolekcji przywołałam, są prace Cranacha Starszego, Rubensa, Veronese, Belliniego, Bassano, Antonello da Mesiny czy Parmigianino. Szczerze pisząc znacznie więcej  do obejrzenia  niż zdoła się porządnie zobaczyć w ciągu dwóch godzin. Bo  czas na zwiedzanie jest wyliczony, dwie  godziny i szlus, wchodzą następni zwiedzający. Mła coby pokazać Wam co jest w galerii musiała siegnąć do domeny publicznej, Dżizaas jak to wewiórek pokręciła solidnie i zapewniała mła że do Gallerie  Borghese nie można wnosić aparatów  ( Dżizaas zwiedzała już raz Gallerie Borghese ). Po czym wszyscy nieliczni zwiedzający strzelali foty a mła strzelała tylko oczami na obrazy i rzeźby. Pewnie dzięki temu  macie lepsze foty do oglądania, mła nie jest przeca dobrą focistką tylko człowieczkiem uszczęśliwionym cykaniem fotek. Mam nadzieję że Was ten przydługi post nie znużył i nie zniechęcił   do oblookania Villa Borghese  jeżeli zawieje Was kiedyś do Rzymu.